* * *
W kawowy krąg wziena mie Babcia Stefa i to zaroz po tym, jakekch sie dobajukoł do dom ze lazaretu. Ja, to były takie czasy, że matki po porodzyniu leciały stoć w kolejkach za kawą, a malućkie bajtle jakoś se musiały radzić same – byście musieli widzieć te małe chroboczki pełzające po naszym piyknym Górnym Ślonsku w poszukiwaniu swoich domów. Jak fto mioł troszka szczyńścio, to go przigodny bergmon po drodze z szychty zabiyroł do pustyj tasi, w kieryj wcześniej mioł drugie śniodanie. A potym sie jakoś te pełzoki wymieniało z ichnimi rodzicielami za piwo, a jak sie trefił jaki pierworodny – to i za halba.

Nie pamiyntom, jak żech sie dokuloł do Tychów, a to musiało trocha potrwać, bo mie matula na świat wypuściła aże w Katowicach. Tam mie zawinyli w mniej więcyj bioło pieluszka z tetry, ale pewnie kajś wele górki na Murckach byłech już czorny jak odłamek wynglo z przodku na Bożych Darach. Zresztą, my zowżdy byli troszka bardziej tacy czorniejsi na cerze, ale co poradzić. Normalnie dzieci sie poczyno przez tyn (wyboczcie to słowo) zeks, ale u nos sie na to godało fedrowanie. A to bez to, że porzondny Hanys to czy do roboty na dole czy to do miłowanio wkłodoł wszystko co ino mioł. A spróbowołby ino niy, to już w tym naszym matriarchacie frela by mu dała nauczka a tym samym nie dała następnym razym czego innego. Bo u nos baby rzondziły, jakby fto nie wiedzioł.

No, w każdym razie jakoś tam żech sie skuloł na Stare Tychy zanim mamulka ze sklepu wróciła. A że ojciec był w robocie na popołednie, to chytała mie Babka Stefa, zresztom przi pomocy Ciotki Zośki, kiero w drodze na kołocz z kyjzom do Ciotki Francki przyuważyła mnie na końcu ogródka i celnie dośrodkowała prostym rzutym poziomym – bajltem do furtki.

Wiadomo, że takie małe, diobelskie stworzynie, kiere sie darło wniebogłosy ze zmęczynio pierwszymi godzinami życio – i to od razu w podróży – trza było nojpiyrw pokropić, coby wiedzieć, kaj to mo gęba, a kaj malutko i jeszcze niewinno rzić. Skiż czego Babcia zaniesła mie do farorza, kiery mie zatonkoł w krzcielnicy, w kierej zresztom kościelny se chłodził po kryjomu swoje niezbędne płyny. Tym sposobym zoboczyli, kaj co mom, chocioż farorz troszka złośliwie stwierdził, że ciężko odróżnić kaj mi sie przełyk zaczyno, a kaj kończy. Babcia jako niewiasta pobożnyj natury zmilczała to jednak i poleciała ze mnom do dom. A tak sie uradowała z wnuka, że zaroz se zrobiła fajnyj kawy z puszki po holenderskim kakao, usiadła se we fotelu i pado doo mnie: “Dawidkuuuu! A dyć pódź sam i weź se łyczka, na!”. A że po podróży z Katowic wiedziołech, jak sie sprawnie przesuwać po kożdyj prawie nawierzchni, toch sunął do tej kawy po tepichach gibko jak szczur po hasioku w dyszcz. I tak my se z babciom spędzili piyrsze popołudnie mego marnego żywota.

A i Matula sie uradowali, jak wreszcie wróciła ze zdobytymi legalnie – a może i podstępem – towarami luksusowymi (takimi jak żymły, hazieltaśma, nawet nie za bardzo nawet zjełczała margarina, a do tego odświętno mortadela na schabowe). Ciepła te siaty i cołko zaślimtano, we łzach wzruszynio, ujęła moje niemowlęce ciałko, coby je piyrszy roz nakarmić. Jakież było jej zdumienie, kiedych jom na chwilka przeprosił i takom jeszcze pomarszczoną szłapkom sięgnął po filiżanka. Zamiast sie przyssać do piersi, jak na oseska przystało – toch se naloł maminego mlyka do tej drugiyj kawy. Na tyn widok uradowano Ciotka Zośka, kiero już wróciła od Francki, dała mi fajnisty i srogi kąsek kołocza z kyjzom. Tym sposobem mie nafutrowali, napoili i położyli spać.

A potym straciłech niewinność z drugiej strony przełyku – i to tak energicznie, że nie ino pieluszka trza było wyciepnońć, ale i odmalować ściana, pół gipsdeki, wyprać tepich, no i porzondnie wymyć Tatulka, kiery sie akurat w tej chwili piyrszy roz pochylił nad pierworodnym.       

Słowniczek

• dobajukoł, bajukać – no, tak sie bajukać, tak sie poruszać z kołysaniem, albo jakoś tak. Kto się bajukoł, tyn wiy!
• lazaret – szpital
• bajtel – dziecko [tu: noworodek]
• chroboczki – robaczki
• bergmon – górnik
• szychta – tu: zmiana na kopalni
• tasia – torba
• pełzoki – no, kurde, a co to mo być? No pełzoki!
• kieryj – której
• halba – pół litra [niy kożcie mi godać czego, bo to już byłaby przesada]
• dokulać się – dotoczyć (no, też się)
• wele – obok, niedaleko
• Murcki – tako osada pod Katowicami. jak fto niy wiy, co to som Katowice, to jo już nic nie poradza ani ni mom przijemności nawet godać z takim mamlasym.
• wyngiel – no jezderkusie, a czym teroz zakazujom polić? No troszka byście byli domyślni! [ja, wongiel, wóngel etc. – to je richtig to samo].
• przodek – takie miejsce na grubie, kaj je nojgorszo robota, bo jest ino ściana kamiynio i wynglo (jak sie szczęśliwie trefi), pyłu tela, że byście nie wierzyli, a jakby tak gazym dżistło ze ściany, to choooopie, nie chcielibyście tam być.
• gruba – kopalnia
• Boże Dary – taki se fajny szyb był na Kostuchnie, czyli między Murckami a Tychami.
• zowżdy – zawsze [no, nie spodziewalibyście sie, pra?]
• zeks – to takie, co czasami gupio wyglondo, ale pierońsko fajnie nastrajo do życio!
• fedrować – no tak dziukać bele czym po przodku abo inkszyj ścianie, coby wyngiel lecioł – możno kilofem, abo świdrem, abo kombajnem. Ale dejcie se pozór, bo od tego fto czym fedruje nie zależy, jakim je chłopym!
• Hanys – no, to wiadomo, Górnoślonzok
• na dole – no, tam na dole gruby
• frela – dziołszka [a dla ciekawskich bonus – płciowe przeciwieństwo dziołszki to je karlus, i te oba to som gryfne słowa, pra?]
• czego innego – ni mom pewności, czy sam jakie nieletnie konserwatywne dziecko nie czyto, to nie przetłumacza, bo mie jeszcze zza winkla piźnie po ćmoku
• kołocz z kyjzom – sernik, i to nie byle jaki, bo jak Ciotka Francka zrobiła, to nawet świynty Franciszek by zgrzyszył!
• kaj – gdzie [znaczy jo sie tu teroz nie pytom gdzie? ino Wom tłumacza, co znaczy kaj]
• rzić – to samo, co po rusku жопа
• farorz – proboszcz [wtedy jeszcze byli porządni czasami]
• zatonkać – zanurzyć; jakbyście se tyj parzyli taki w papiórzannyj taśce, to tyż możecie głośno pedzieć, że se jeszcze chwila potonkocie, coby mieć mocniejszo – za to bydziecie mieli w fajnym towarzystwie poważanie, a na tinderze jak sie pochwolicie, że znocie to słowo – nooo, to mocie branie murowane!
• pado do mnie – godo do mnie [widzicie, jako godka jest bogato! Tela sposobów na powiedzenie tego samego!]
• na! – tako zachęta; godocie „na!” i ftoś przyichodzi i biere, co tam mocie
• żymła – bułka, tako do jedzynio [na wiosna nojlepij smakuje, jak se na frisztig ją obciepiecie kyjzom, radiskom abo tomatom, a przigryzać se możecie oberibom]
• hazieltaśma – to, co sie przidaje, jak se siedzicie (oby pojedynczo!) na haźlu, jak sie żegnocie z żymłą abo inkszym smakowitym pora godzin wcześniyj jedzeniym [jeszcze idzie na to godać szajspapiór, abo kloppapiór, ale to je mało istotne jak sie na to godo, byle sie nie upaprać]
• tepich – dywan [brzmi dumnie, ale czasami to nawet kąsek frotowego ręcznika idzie se położyć i nikt kulturalny nie powinien sie dziwić]
• gibko – szybko; fest gibko – bardzo szybko. I szłoby jeszcze szybciyj, ale jaki człowiek o zdrowym rozumie by tak gibko lotoł?!
• hasiok – takie multitaskowe miejsce, kaj sie wyciepuje hasie i inksze śmieci, za hasiok sie ciepie klamoty, a jak fto mo fajny, murowany hasiok, to se może nawet na nim blachy kuć, jak mój pradziadek, albo po kryjomu kurzic cygarety za młodu
• cołko zaślimtano – no to jest tak, że jak fto tak fest ryczy, to mo śpiki na brodzie, a płaczki rozmazane po cołkim licu, co wyglondo wstrząsająco emocjonalnie oraz zniechęcająco estetycznie
• szłapka – rączka [fajnie sie to nazywo, niy?]
• srogi – tu: spory, zwłaszcza, że brać mały kąsek kołocza to je gupota
• nafutrować – nakarmić [ciężkie do zrobiynio zwłaszcza podobno, jak sie mo podrośnięte dziecka abo srogiego chłopa abo tako baba]
• gipsdeka – sufit, no i tela!

Artykuł Bajtel i kawa pochodzi z serwisu Dawid Zmuda.